Bonda T. – Finike – Sahilkent
Bonda tepesinin daha üzerinde Dinek tepe mevkiinde kuzey ile güneyden gelen iki ayrı patika birleşerek , yer yer makilik, çam ormanı ve son yıllarda açılmış olan toprak araç yolları ile kesişerek Finike ilçesine iner. Finike ilçesinden sonra yaklaşık 20 km boyunca denize paralel olarak kumsalı takip edecek olan Likya yolu üzerinde bnelirgin bir yerleşim merkezi olmamakla beraber sahilde yazlık yerleşimler bulunmaktadır. Ancak, yiyecek, su, barınma ve diğer ihtiyaçlar için en uygun noktanın Finike ilçesi olduğu söylenebilir.
Finike ilçesi içerisinde kuzeye doğru giden karayolu ile Lİkya ülkesinin en büyük yerleşimlerinden olan Arikanda arkeolojik yerleşimine yaklaşık 1 saat sürecek araç yolculuğu ile varılabilir.
Finikeden devam edilirse , birkaç km sonra Sahilkent yerlşiminden kuzeye doğru çıkan derenin takip edilmesi durumunda Limyra arkeolojik yerleşimi ziyaret edilebilir.
BOLDAĞ-KARAKUYU YERLEŞİM ALANI
Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyünde, Gülmez Dağı üzerinde Antik dönemde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanlarından olan birisi olan Karakuyu, Bonda yerleşiminin orta noktasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden yaklaşık 650 m. yükseklikte uzun bir dağ yamacının sırtı boyunca uzanan yerleşimin, Göklimana bakan uçurum tarafı duvarlarla çevrilidir. Bu duvarların kuzeyden gelecek tehlikelere karşı savunmaya yönelik yapılan bir kale olduğu tahmin edilmektedir. Tepenin yamaçlarında ise antik bir yola ait kalıntılar belirli noktalarda izlenebilmektedir. Oldukça büyük mimari parçalardan yapılmış bir kule ve onu çevreleyen sur duvarları tepe boyunca uzanmaktadır.
Duvarlarının bir bölümü ayakta olan konut yapılarının büyük bloklarla yapılmış kapı lentoları ayaktadır. Su ihtiyacını karşılamak amaçlı üç gözlü tonozlu ve merdivenlerle içine inişin sağlandığı sarnıç oldukça ilginçtir. Yerleşim alanı içinde ana kayaya oyularak yapılmış işlik mekânları ile işliklere ait trapetum tekneleri yaygın olarak görülmektedir. İşlik alanlarının içinde erzak saklama amaçlı kullanıldığı anlaşılan pişmiş toprak küpler bulunmaktadır.
Lahit mezarlar ve Bizans Dönemi mimari elemanlar yerleşimin Göklimanı kuşbakışı seyreden güney yamaçlarında yoğunluk göstermektedir. Bu mimari elemanlar, Bizans Dönemi bazilikasına aittir. Bazilikaya ait işlemeli sütun başlıkları ve süsleme elemanları yamaç boyunca yayılmıştır. Erken Bizans Döneminde de kullanıldığı anlaşılan yapıların yanı sıra Roma Dönemine ait düzgün kesilmiş bloklarla örülmüş yapılarda dönemsel süreklilik izlenebilmektedir
YALAKBAŞI YERLEŞİM ALANI
Finike, Boldağ mevkiinde, Bonda Yerleşiminin yaklaşık 2,5 km kuzeyinde doğu-batı yönünde uzanan bir boğazın sırtlarında, giderek yükselen bir kayalık alanda yer almaktadır. Phonikos liman kentinden yerleşime ulaşımı sağlayan eski bir yol bu alandan geçmektedir. Antik yol, doğudan batıya büyük bloklardan yapılmış bir teras duvarının güneyinden teraslama boyunca hafif yükselerek geçirilmiştir. Alandaki yoğun tahribat sebebiyle yol kalıntısı izlenememektedir. Tekneleri ana kayaya oyularak yapılmış, kare formda düzenlenmiş işlik mekânlarının yanında trapetum ve orbislere ait mimari parçalar çiftlik evleri ile birlikte alanın doğuya doğru uzanan bölümünde yer almaktadır. Bu alanlar teraslamalarla tarıma elverişli hale getirilerek çiftlik yerleşmeleri olarak kullanılmıştır. Alanda yer alan sunak, adak stellerine ait parçalar ve kayaya oyularak açılmış yüzeydeki deliklerden bronz adakların konulduğu anlaşılan kaya sunaklarının bulunması sebebiyle bu alanın antik dönemde bir kutsal alan olarak kullanım gördüğü anlaşılmaktadır.
BOLDAĞ-DİNEKTEPE YERLEŞİM ALANI
Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyünde, Gülmez Dağı üzerinde Antik dönemde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanlarından olan birisi olan Dinektepe, deniz seviyesinden yaklaşık 900 m. yükseklikte Bonda Bölgesinin kuzeyinde yüksekçe bir tepe üzerinde yer almaktadır. Güneybatısında yer yer tarım arazileri bulunmaktadır. Burası genel olarak bir Roma yerleşimidir. Dış duvarlarının kalınlığı yaklaşık 1m’yi bulan bazı yerlerde 1m’yi aşan bir ana yapı etrafında çok sayıda bölümlerin bulunduğu bir kale yerleşimi söz konusudur. Kalenin iç duvarlarında genel olarak moloz taş, temelde ise daha büyük taş malzemeler kullanılmıştır. Dış duvarları düzgün kesilmiş büyük bloklardan yapılmış, doğudan bir girişi bulunan zemin kat yüksekliğinde kule kapısı ayaktadır. Batı tarafında hatıl deliklerinden iki katlı olduğu anlaşılan bir yapı bosajlı kare taşlarla örülmüş olup ortada yapıyı bağlayan ince bağlayıcı duvarları bulunmaktadır. Duvar köşelerinde bağlayıcı büyük bloklar kullanılmış, az miktardaki harçlı taşlardan değişik dönemlerdeki kullanım izlerine rastlanmıştır. Dağ tarafında muhtemelen iki kule, iç kısımlarda ise konut amaçlı mekânlar görülmektedir. Güney tarafında hizmet amaçlı yapılmış, görevlilerin kaldığı mekânlara ayrılmış bölüm olmalıdır. Mekânlara geçiş bazı yerlerde kemerli geçişlerle sağlanmıştır.
Dinektepe yerleşimi içinde işlikler ve kuyulara da sıklıkla rastlanmaktadır. İşliklere ait duvarlarda oyuklar ve ana kayaya oyularak yapılmış mekânlar bulunmaktadır. Ezme tekneleri büyük ölçüde korunmuştur. Yerleşimin yamaçlarından başlayarak lahit mezarlar çoğunlukla kırılmış durumdadır. Tabula ansata içinde yazıtın bulunduğu lahitlerin bazılarında dar yüzde Pisidia etkili kalkan betimlemesi ve uzun yüzde ise yüzü medusa biçimli aslan kabartması bulunmaktadır. Lahitler yöresel kireç taşından yapılmıştır.
PHOINIKOS
Finike İlçesi merkezinde bulunan ve Helenistik dönemden günümüze dek iskan gören Phoinikos Antik Kenti, önemini coğrafi konumunun elverişliliği ve iyi bir limana sahip olmasına borçludur.
Antik dönemde, Likya’nın en önemli liman şehirlerinden birisi olan kent, liman ve gerisindeki tepenin yamaçlarında gelişen topoğrafik yapısıyla bu önemini günümüzde de Elmalı ile bölgenin güney-doğu irtibatını sağlaması yönünden yitirmemiştir.
Günümüz yapılanması antik yerleşmeyi büyük oranda tahrip etmiştir. Sur duvarı, kule, sarnıç, kaya mezarları, lahit parçaları gibi askeri, sivil ve dini mimariye örnek olabilecek çok az yapı günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Phoinikos Antik Kenti, önemli konumu nedeniyle, sürekli deniz savaşlarına sahne olmuştur. Romalıların İ.Ö. 190 yıllarında Likya’ya karşı giriştiği deniz harekatında, Romalı Komutan Liuius, yerli halk tarafından geri püskürtülmüştür.
Phoinikos, 655 yılında, Bizans ile Doğu Akdeniz havzasında giderek güçlenen İslami Arap egemenliği arasında geçen en büyük deniz savaşına sahne olmuştur. Mısır Donanması ile Suriye filosu Likya kıyılarındaki Phoinikos da bir araya gelerek veba, kıtlık ve 6.yüzyıldaki Pers istilası yüzünden çok güçsüz kalan Bizanslılara saldırmış ve Bizans ordusu bu saldırıya çok az bir direnç gösterebilmiştir. Bu savaş sonrası Arap donanmaları Akdeniz sahillerinde rahatça dolaşmaya başlamıştır.
Diğer yandan, Dük Cosima I tarafından 1562′de Toskana’da kurulan ve görevleri Osmanlı Devletinin Akdeniz’deki gemilerine ve liman kalelerine saldırmak olan Aziz Stefanos Şövalyeleri Tarikatı üyeleri, 4 Haziran 1606 da Finike’ye saldırarak, kenti ele geçirmiştir.
Finike adıyla günümüze ulaşan Phoinikos, 17.yy Hıristiyan tarikat şövalyelerince kalenin eteklerinde yer alan önemli bir yer olarak nitelendirilmekteydi ve rıhtımdaki kule İtalyan arkeologların çektiği bir fotoğrafa göre, 1920′li yıllarda hala ayaktaydı. Kulenin 1950′li yıllarda yıkıldığı tahmin edilmektedir. Bugünkü Finike Cezaevi’nin yukarısındaki tek bir kaya mezarı, Phoinikos”un Lykia Kralı Perikles’in liman kenti olarak uzun bir geçmişe sahip olduğunu belgelemektedir.
LIMYRA
Limyra Antik Kenti, Toçak Dağının güney eteklerinde, genellikle erken dönem yapıların yer aldığı akropol ile onun hemen güneyinde, şimdi karayolu ile ayrılan düzlükte Roma ve Bizans Çağı surları içinde kalan alanı kapsamaktadır.
Likya Bölgesinin önemli kentlerinden olan Limyra’nın Likya dilindeki adı Zemu (ri) dir. İ.Ö.5.yüzyıldan itibaren varlığını gösteren şehir, Likya Birliğini kurmak isteyen Perikles tarafından başkent olarak kullanılmıştır. İ.Ö.2.yüzyılda bastırdığı Likya Birliği sikkelerden varlığını sürdürdüğü anlaşılan kentin en parlak dönemi, Roma hakimiyetine girdiği İ.Ö.1.yüzyıl-İ.S.2.yüzyıllar arasıdır. Bizans egemenliği sırasında piskoposluk merkezi olan Limyra, 7.yüzyıldan sonra önemini yitirmiştir. Ancak, Limyra’da bulunan Bektaşi tarikatı tekkesi Kâfi Baba Türbesi, bölgenin Osmanlı Döneminde bile dinsel bir önem taşıyan bir yer olduğunu göstermektedir.
Antik Kentin en kuzeyinde yer alan akropol, kuzeyde bir içkale ile aşağı kaleden oluşmaktadır. İçkale içinde, Likya’da ve özellikle Limyra’daki Pers etkisini yansıtan ateş altarları dikkat çekicidir. Aşağı Kale’de sur, sarnıçlar, Bizans kilisesi ile Perikles heroonu yer almaktadır. Büyük ölçüde Ksanthos’daki Nereidler Anıtının örnek alındığı anıt mezar, İ.Ö.390-370 yılları arasında inşa edilmiştir. Yapının alınlıkları kabartmasızdır. Ancak, güney alınlık kısmında Bellerophon’un Khimaira’yı öldürme sahnesi bulunmaktadır.
Perikles Anıtından aşağı inişi sağlayan merdiven şeklindeki yol, hemen tiyatronun kuzey girişindeki yamaç evleri diye adlandırılan Likya dönemine ait evlerle sınırlanmaktadır.
Akropolün düzlüğe ulaştığı yerde, orijinali Helenistik Döneme ait olan ve 141 depreminden sonra Opramoas’ın yardımlarıyla ayağa kaldırılan tiyatro en önemli yapıdır. Sahne binası üzerinden Turunçova-Kumluca karayolunun geçtiği tiyatro, tüm izleyici yerleri ve sahneyi güneş ışınlarından koruyan güneş tentesi bulunan Roma tiyatroları tipindedir.
Karayolunun güneyi, Limyros çayı ile doğu ve batı olmak üzere bölünmüş iki ayrı ada halindedir. Doğuda surla çevrili kısma giriş, Bektaşi babası Kâfi Babanın Tekkesi yakınında iki kare planlı kule ile kontrol altına alınmış kapı ile sağlanmıştır. Bu kapıdan başlayan antik sütunlu caddenin kuzeyinde “Piskoposluk Kilisesi”, güneyinde de “Piskoposluk Sarayı” yer almaktadır. Her iki yapı da erken Bizans dönemine aittir.
Limyros çayının batısındaki kısımda erken Bizans dönemi surlarıyla çevrili olup, bu kısım, doğudakine göre daha eski kalıntıları içermektedir. Surun güney duvarı içerisinde “Ptolemaion” diye adlandırılan bir yapı ortaya çıkartılmıştır. Doğu kısımdan gelen sütunlu cadde, bu yapıda son bulmaktadır. Arsinoe veya Berenike’ye ithafen yapılmış olan iki katlı bu yapının çatısı, defne yaprakları şeklinde örtülü bir tarzdadır. Ptolemaion’un güney köşesinde ufak bir kilise kazılar sırasında ortaya çıkartılmıştır.
Batı kısımdaki önemli diğer bir yapı da Suriye seferinden dönerken 4 yılı 21 Şubatında Limyra’da ölen, Augustus’un manevi oğlu ve torunu Gaius Caesar için yapılmış sembolik anıt mezar Kenotoplıdır. Gaius Caesar’ın külleri Roma’ya yollanmış, ancak öldüğü yer olan Limyra’da babası Augustus’un emri ile imparatorluk sanatçıları tarafından bu yapı yapılmıştır.
Limyra Antik Kenti, Lykia’nın kaya mezarı yönünden en zengin yeridir. Limyra, 400′ü aşkın ve büyük çoğunluğu gerçek kaya mezarlarıyla Lykia’nın bu yönde ilkidir ve çoğu mezar, Lykia dilinde yazılmış kitabeleriyle ismen bilinmektedir. Kentin, sur dışında ve güneyinde düzlükte yer alan nekropol alanı Roma İmparatorluğu çağına aittir.
